[<<]

Wroclaw Elkargunerako hiri (Argia aldizkaria)

Donostiarekin batera, Poloniako Wrocław hiria Europako Kultur Hiriburu izango da 2016an. Behe Silesia eskualdean, Polonia hego-mendebaldean, 650.000 biztanle inguru ditu Wrocławek. 112 zubik lotzen dituzte Odra ibaiko hamabi irlak eta Behe Silesiako Venezia ezizenez ezaguna da horregatik. Wrocławeko historia kontatzea Europa erdialdearen historia koloretsu eta mingarria kontatzea da, erregimen eta herrialde ezberdinen menpe, etnia eta kultura anitzen elkargune.

Jonmikel Intsausti (@xanmixel)

Ondorengoa, ARGIA aldizkarian idatzitako artikuluaren bertsio eguneratua da. 2012ko irailaren 2an argitaratutako jatorrizkoa ondoko hau da: http://www.argia.eus/argia-astekaria/2334/wroclaw.

Hiriak izen desberdinak izan ditu historian zehar. Hiriaren izena latinez jaso zen lehendabizi, “Wrotizlava” bezala. Hiriaren lehen zigiluak ostera Sigillum civitatis Wratislavie zioen. 1175ean Wrezlaw, Prezla edo Breslaw laburtutako izena agertu zen. Latinezko dokumentuetan ordea txekierazko Wratislavia edo Vratislavia izena erabili zen. Garai haietan erabiltzen zen Ipar eta Erdiko alemanezko dialektoan Prezla erabiltzen hasi zen eta hortik Preßlau izenera eratorri zen. XIV. mendearen hasita Breslau izenak aurreko bertsioak ordezkatzen hasi zuen.

Tribu eslaviarrek ingurua VI. mendean kolonizatzen hasi baziren, IX. mendera itxaron beharko zen Slezan tribu eslaviarreko kideak bertako lehen biztanle iraunkorrak bihurtu arte: orduan Odraren urez inguraturiko irla zen Ostrów Tumski gunean gotorleku bat eraiki zuten. Geroago, egonleku hau txekiar lurraldeari gehitu zitzaion. Baina 990. urtera arte Wrocław ez zen Poloniako lurralde izan, garai hartan Piast dinastiako Mieszko I.a printzeak (960-992), Poloniako estatuaren sortzaileak hartu baitzituen Silesiako lurrak Polonia barruan sartuz.

1000. urterako, Wrocław nolabaiteko garrantzia zuen hiria zen, izan ere Boleslaw I.a Kementsuak (992-1025) Poloniako errege-tituluaren jabe egindako lehenak, Poloniar lurraldearen lehen hiru gotzaingoetako bat hemen ezarri zuen.

XIII. mendean hiria sortu zen eta Wrocławek Magdeburgeko estatutuak jarraituz autogobernuko lehen eskubide eta pribilegioak jaso zituen. Hiriak zuen ekonomia emankorrari zein eskulangintza oparoari esker, hurrengo bi mendeetan hazten jarraitu zuen; dena dela ere, Polonia hegoaldeko lurralde gehienak bezala, 1241ean bertaratu ziren Mongoliako Tartariarren eskutan erori eta hiria suntsitu zuten.

1336an Piast dinastiako azken Printzea hil eta Silesiako Dukerria Bohemiakoari gehitu zitzaion. 600 urte pasatu beharko ziren ostera Wrocław poloniarren eskuetan berriz itzuli arte. Hiria Prezzla gisa ere ezagutzen hasi zen eta Bohemiarren agintepean hazten jarraitu zuen. 1387an Hansako Ligan (Europa erdialdean salerosketa-monopolioa ezarri eta mantendu zuten merkataritza-taldeen batasunean) sartu zen. Baina garaiak berriz XVI. mendean aldatu ziren, izan ere Luis erregea, oinordekorik utzi barik, 1527an batailan hil eta ondorioz Habsburgotarren Fernando I.a Dukea aukeratu zen errege bezala, hiria Austriako Etxeko agintepera igaroz.

XVII. mendean hiriak Hogeita Hamar Urteko Gerrak (1618-1648) zein izurri bubonikoak bertako populazioa erdira jaitsi zuten. Dena dela ere, Westfaliako Itunaren bakeak egonkortasuna ekarri zuen berriz eta Wrocławek ohi zuen bezala, ekonomikoki zein kulturalki hazten jarraitu zuen.

1702an Jesuitek Akademia ireki zuten.

Hiriaren historia koloretsuko hurrengo atala 1741eko apirilaren 10ean Mollwitzeko Bataila Austriako armadari irabazi ondoren burutu zen. Orduan Federiko II.a Handia erregeak Behe Silesia konkistatu eta Prusiarren esku utzi zuen. Orduan eman zitzaion hiriari Breslau (edo Prezzla) izen ofiziala, 5 mendez bertan bizi ziren alemanen talde etnikoa izena erabiltzen ari bazen ere. Horrela Wrocławek beste 200 urtez alemanen esku igaro zuen eta XIX. mendearen amaierarako Berlin eta Hanburgoren ondoren Prusiako hiririk handiena izanik, nabarmenki industrializatzen hasi zen.

1807an Napoleonen armadak hiria hartu zuen; 4 urte geroago, 1811n hain zuzen, Wrocławeko Unibertsitatearen bateratzea burutu zen.

XIX. mendean hiriak emandako pertsonai militar ospetsuen artean Manfred von Richthofen hegazkin pilotua nabarmendu dezakegu, Lehen Mundu Gerran Baroi Gorriaren ezizenarekin ezaguna izango zen militarra Breslau hirian jaio baitzen 1892ko maiatzaren 2an.

Bigarren Mundu Gerra

1932an burututako hauteskundeetan, Breslauk NSDAP Alderdi Naziari ehunekotan boto gehien emandako bigarren hiria izan zen.

Naziak 1933an agintera iritsi zirenerako, Breslau hiriaren jatorri poloniarreko azken aztarnak ia desagerrarazirik ziren eta bertan bizi ziren 20.000 bizilagun poloniarrak (judutarrekin batera) bertatik alde egitera adeitasunez gonbidatu zituzten.

1939ko irailaren 1ean, Alemaniarrek Polonia okupatuz, Bigarren Mundu Gerra piztu zen.

Errusiar Armada Gorria hiriaren ateetara ekialdetik hurbiltzen ari zelarik, 1945eko urtarrilaren 19an, Gauletier Hankek Wrocław osorik ebakuatzeko agindua eman zuen, eta populazioa trenez edo bestelako garraio-bidez eramateko biderik ez zegoenez, oinez atera zedin agindu zuen. Garai hartan, milioi bat lagun inguru -Alemaniatik etorritako errefuxiatu askorekin batera- bizi ziren Wrocław hirian. Otsailaren 8rako dagoeneko 700 mila lagunek hiria utzi zuten. Baina horietariko 100 mila lagunentzako heriotzako martxa izan zen. Tenperatura zero azpiko 16 gradu zentigrado mailara iritsi zen. Hotzak, pertsonak eta animaliak akabatu zituen.

Festung Breslau (Breslau Gotorlekua) 14 asteko setioaren ondoren, Alemaniak Sobietarren aurrean 1945eko maiatzaren 6an hain zuzen, etsiarazitako azken hiria izan zen. Breslau Gotorlekua irabazteko batailetan, 170.000 biztanle, Armada Gorriko 8.000 soldadu inguru, eta 6.000 soldadu alemaniar inguru hilik suertatu ziren. 55.000 lagun inguru zaurituta atera ziren.

Breslau Gotorlekua Alemanian denbora gehien zutik iraun zuen hirietako bat izan zen -Berlinek maiatzaren 2an kapitulazioa eman eta 4 egun geroago etsi baitzuen hiriak. Maiatzaren 7an, Naziek armak Reimsen utzi zituzten, eta maiatzaren 9an bigarren kapitulazio akordioa sinatu zuten, oraingoan Sobietarrekin. Gotorlekuaren agintariek metodikoki lurraren gainean airea baino ez uztearen agindu zuzena eman zuten. Alemaniako Nazien prentsak, oraindik Naziek okupaturiko lurretan Wrocławen ateratako argazkiak argitaratu zituzten ostera, “Errusiaren bandalismoa”-ren ebidentziak omen ziren alemaniarrek birrindutako eraikinak.

Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean, Wrocław Europan larrien deuseztatutako hirietako bat zen. Txikizioa, Berreraikuntza Ministerioren 1945eko abuztuko datuen arabera, hiriaren egituraketaren %50-60ra iristen zen.

1945eko uztail-abuztuan egindako Postdameko Konferentzian Polonia berriaren mugak erabaki ziren. Horren ondorioz, Polonia -garaileen nahia beterik- sartalderantz mugitu zen (200 Km inguru) eta Bug ibaiaren ekialde bazterreko lurrik gabe geratu. Egun Lituania, Bielorrusia eta Ukrainiakoak diren lurrak galdu eta Alemania ekialdeko ziren lurrak (Poloniako erregimen komunistak deitutako “Errekuperatutako Lurraldeak”) irabazi zituen. Halaxe itzuli zen Breslau, Wrocław izenarekin, berriz poloniarren eskutara. Guztira, Poloniako zabalera %20 gutxiagotu zen. Mugen lekualdatzeak gerra amaitzean, 6 milioi lagunen mugimendua ekarri zuen. Gaur egun Poloniar jatorriko biztanle talde nabarmenak bizi dira oraindik Lituania, Bielorrusia eta Ukrainiako lurretan.

Hasierako asteetan, Wrocławen hiru administrazio izan ziren. Poloniarren aldetik hiria kontrolpean hartzea egintza burutuak sortzearen printzipioetan oinarritu zen hainbatetan. Liapunov Tenienteak gidatutako sobietarren agintea zen hiriaren benetako autoritatea. Poloniar aldearen eskubide administratiboak formalki ezagutarazi izan baziren, errusiarrek ez zuten soilik alemaniarren administrazio alternatibo batekin ados izan, baizik eta ezkutuan egin barik, horren alde ere nabarmen egin zuten.

1945 eta 1946a artean hirian oraindik ziren alemaniarren lekualdatzea gertatu zen. 1945eko ekainean 160 bat mila alemaniar zeuden Wrocław hirian eta 1946an 67 mila baino ez. 1945eko ekainean 2 mila poloniar zeuden. Urtebete geroago, 150 mila. 1945eko abuztuaren azken egunetan, alemaniarrek hiria borondatez utz zezaten eskatzen zuten posterrak agertu ziren hiriko kaleetan, eta irailean geratzen ziren bizilagun alemanak beste bizilagunen etxeetan birkokatzearren, alemaniar biztanleria hainbat auzotara eramatearen operazioari hastapena eman zitzaion. Irteeren benetako uhina 1946ko otsailean baino ez zen hasi. Mugitutako alemaniarren garraioa 1946ko abendura arte Britainiarren alderdira bideratu zen, izan ere une hartan beste inor gehiago euren mugen barruan hartzeari uko egin zioten.

Ostera, trenak Sobietarren aldean gelditzen hasi ziren. Sobietarrek Alemaniarren administrazioaren alde egin bazuten ere, euren soldaduek populazio alemaniarraren kontrako indarkeria eta bortxaketa ekintza ugari burutu zituzten. Poloniarrek bestelako lapurretak eta indarkeria ekintzak ere egin zituzten, bereziki MO Milizia Poloniar Komunistako gizonek zein Wrocławera iritsitako gaizkile eta arpilatzaileek hain zuzen.

Ofizialki alemaniar populazioaren lekualdatzea 1947an amaitu zen.

Hiritik botatako alemaniar batzuk hala idatzi zuten: “Bi egun pasa ondoren poloniarrek inspekzio operazio bati ekin zioten, eta hartan muga zaintzen zuten ofizialek generamatzan diru eta jabetza gehienak kendu zizkiguten. Azkenik Breslauko Freiburgeko tren geltokira eraman gintuzten. Bidean, talde batzuk hainbat aldiz eraso gintuzten eta ahal zuten guztia lapurtu eta kendu. Gauerdi inguruan, ganadua garraiatzeko tren-bagoi hotz eta ilunetan sartu gintuzten, eta berehala mendebalderantz mugitzen hasi ginen.”

Hiria birpopulatzearren Lwówetik (egun Ukrainiako Lviv eta inguruetako Polonia ekialdeko “Kresowiacy” lurraldeetatik), Wilnotik (egun Lituaniako Vilnius hiriburua) zein Poloniako Varsovia eta Poznan ingurutik etorritako biztanleak iritsi ziren. Etorri berriek, edo ‘pioneroek’ –hala deitzen zituzten– %70an birrindurik zegoen hiri arrotza heredatu zuten. Gobernu komunista berriaren politika berdintzaileak ‘poloniartzat’ hartzen ez zen oro ezabatzea ekarri zuen. Azken hauei ere, alegia pioneroi, Gerra aurreko Polonia hegoekialdeko mendialdean bizi eta ukraineratik hurbil diren hizkuntzak mintzatzen zituzten Lemko eta Boyko etniako kideak gehitu zitzaizkien. 1947an egindako Wisla operazioaren ondorioz (Ukrainaren independentziaren aldeko Ukrainiako Armada Matxinatua (UPA) ere deuseztatzeko helburuarekin), 530.000 inguru lemko, boyko eta ukraniar Polonian eta Ukrainian deportaturik eta sakabanaturik izan ziren: Lemko horietariko asko Wrocław eta inguruko herrietara eraman zituzten.

Lwóweko biztanleekin batera, Lwóweko irakasleak Wrocławera bloke batean etorri ziren. Unibertsitate berriaren inaugurazioa partzialki eraberritutako Gela Leopoldoarrean burutu zen. 1945. urtea baino lehenagoko unibertsitatearen historian nabarmentzen den gela honetan, haren lehenengo errektoreak, Lwóweko irakasle batek hala adierazi zuen: “Alemaniar kultura materialaren eta Lwóweko Unibertsitateko Poloniako kultura espiritualaren herederoak gara.”

XIV. mendetik aurrera Lwów Poloniako hiri aurrerakoi eta ospetsuenetakoen artean izan da. Mende askotan, kulturan, arkitekturan, artean… Krakoviarekin lehian izan zen eta Breslau germaniarraren kontrapartida bihurtu zen. Haren unibertsitatea 1661ean sorturik, 1817tik aurrera Poloniako kultura preserbatzeko Ossolineum Institutua ere izan zuen. Bere biztanle eta irakasleek Wrocławera Lwówen mendeetan zehar ereindako balioak eraman zituzten. Lwóweko kultura ordezkatuz, Rynek enparantzan Aleksander Fredro (1793 - 1876 Lwów) idazlearen estatua ikus daiteke. 1956an Lwówetik ekarri zuten eta Rynek enparantzan (leku berean) Bigarren Mundu Gerra aurretik zegoen Frederiko II.a Handiaren estatua ordezkatzen du.

Irakaskuntza berrezartzearen hastapenak ez ziren errazak izan. Hala zioen irakasle batek ikasgelak osatu ondoren klaseak ematen hasitakoan: “Ikasleak Poloniako hainbat eskualdeetatik etortzen dira, baina gehienak Ekialdetik etorritakoak dira, edo beraiek esaten duten moduan, Bug ibaia baino haratago dauden lurraldeetatik. Horietariko gutxik gerrako preso ohien ofizialen kanpoetan igaro zuten Gerra, beste batzuk laborari edo morroi edo neskame gisa Alemanian. Gainontzekoek erresistentzian edo Varsoviako Altxamenduan borrokatu zuten. Ikasleetako batzuk Auschwitzeko edo Gross-Roseneko kanpoetatik bizirik atera ziren. Ez da erraza izango ez eurentzako baso zein kanpaleku batetik eskolako mahai batera mugitzea.”

Eta etorri berritako poloniarrak bertako etxeak okupatzen hasi ziren: – Hemen bizi zara? – galdetu zuen emakume sendokote eta baxu batek. Oraingoz, hemen bizitzea erabaki dugu, zure etxearen aurrean. Lwówen genuen etxearen antza handia du, eta horregatik aukeratu dugu. Aizu, bizi daiteke hemen? Arriskutsua da? Nire senar heldua oso urduria eta beldurtia da, eta ni ere oso kezkaturik nago.

Bertako ez sentitzearen sentsazioa leundu nahian, poloniarrek euren denda eta jatetxeetan polonieraz idatzitako kartelak jartzen hasi ziren. Hala zioen bertan izandako lekuko batek: “Soilik egun t‘erdi batez Wrocławetik kanpo izan nintzen eta itzultzean dagoeneko hainbat aldaketa ikusi nituen. Nabarmenenak denden fatxadetan zein bulegoak zituzten eraikinetan jarritako izen poloniarrak. Paper marroiez eginiko kartel baldar samarrek, tranbien leihoak zein jatetxe, kafetegi eta denden erakusleiho eta fatxadak “dekoratzen” zituzten. Eta estetikaren zein edertasunaren urruti baziren ere, horrenbeste gauza alemaniarraren artean hala eta guztiz ere poloniartasunaren ezaugarria agerian adierazten zuten.”

Langile trebatuen eta kualifikatutako pertsonalaren faltak buruhausteak sortzen zituen gaia zen egoera hartan, eta horren ondorioz patroi poloniarrek espezialista alemanak, zuten trebezia eta abilezia altuak emandako erreputazioagatik, euren lanetan eusten saiatu ziren. Hala ere, alemaniarrak, markaturiko erropetan jantziak eta “segregaturik”, nagusiki jatekoaren truke ordainduak izaten ziren. Batzuetan zera gertatzen zen, ez zutela jasotzen aurretik akordioan ordainduko zietela esandakoa, eta orduan, lanuzteak gertatzen ziren.

Wrocławen atari zabalean bi azoka zeuden eta bertan praktikoki edozein gauza erosterik zegoen: Grunwaldzki eta Nankier apezpikuaren enparantzak. Azokak, toki horietan 50. hamarkadara arte iraun zuen. Alemaniarrek abandonatutako ondasunak ere saltzen zituzten bertan eta honexek tokioi ospe txarreko kondaira beltza ematen lagundu zien. Dena dela, jakin dezagun hala ere, agintari komunisten erabakia dela eta, alemanek abandonatutako ondasunak ezin zirela jabetza pribatu bihurtu –gehienez, agintariek zehaztutako denbora tarte baterako berrerabiltzeko baimena ematen zuten, hartzaileak eskatutako eskaera ofizial bati erantzuna eman ondoren.

Hiria kontrolpe osoan izan ostean, sobietar okupatzaileek dagoeneko suntsitutako hiria erretzen hasi ziren. Auzo osoak sugarretan jarri zituzten. 1945eko maiatzaren 10ean, Unibertsitateko bibliotekako balora ezinezko liburu bilduma ere erre zuten. Baita ere bi egunez, Sternstrasse kalean zeuden alemanen janari dendak irabazi nahian borrokan aritu ziren elkarren aurkako bi unitate sobietarreko soldaduak.

Gerra amaitu osteko hilabeteetan Wrocław Babeleko dorrearen antzeko egitura izan zen. Bertatik nazionalitate desberdineko ehunka mila lagun igaro ziren: bortxazko langileak, gerrako preso ohiak… Gerraren liskarrek sakabanatutako jendeak etxera itzultzen ari ziren, euren familiak aurkitu nahian, bizitza berri bat hasteko asmoz. Horietako askorentzako, Wrocław Mendebalderako bidean egindako pausu bat baino ez zen, ez bertan geratzeko azken geltokia.

Lehen Wrocławtarrak 1945eko ekainean jaio ziren, hilaren 11n, lehen mutila, Aleksander Olbratowski eta 21ean, lehen neskatila, Aniela Zalewska. 1945eko maiatzaren 29an, lehen ezkontza ekitaldia egin zen erregistro zibil berrian. Orduan ezkontza-botoak elkarri eman ziotenak Janina Krupa eta Maksymilian Heller 2. Tenientea izan ziren.

Eliza katolikoak Poloniako gobernuak baino azkarrago erreakzionatu zuen egoera aldaketen aurrean. Espero ez zelarik, 1945eko abuztuaren 12an, Vatikanoko indar nabarmenak ondoan zituela, Poloniako primatu August Hlond kardinala iritsi eta Alemaniako elizjendeari diozesiaren administrazioa berak hartu behar zuela jakinarazi zien. Hau, Polonia eta Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunaren (SESB) arteko ituna sinatu baino lau egun lehenago gertatu zen, non sobietarrek alemanek abandonatutako ondasunei guztiz uko egingo zien ituna sinatuko zuten. Hilaren amaiera aldera, Karol Milik apaiza, diozesi poloniarraren administratzaile berri gisa izendatu zuten eta Katedralaren agintea hartu zuen.

Egoera berriak enpresa pribatuak sortzeko aukerak ireki zituen. Dirua zutenek, jatetxe bat irekitzeko aukera zuten. 1945eko udazkenean, hainbeste jatetxe zeuden ezen Hiriaren Kontseiluak lizentzia berrien ematea aldi baterako bertan behera utzi zuen. Alkohola saltzeko baimena zuten pub eta tabernak, ardo-etxeak, kafetegiak eta buffetak hiriaren auzo guztietan zabaldu ziren –1946ko urtearen hasieran, hirian halako 600 baino gehiago establezimendu zeudela uste da.

1948ko abuztuan lau egunez, Wrocławeko Politeknikoan ‘Bakearen aldeko Intelektualen Nazioarteko Kongresua’ ospatu zen. 45 herrialdeetatik etorritako ospe handiko pertsonek hartu zuten parte eta Sobietarren Blokeak nazioartean zeraman politikari errespetua emango ziola suposatzen zen. Horien artean Pablo Picasso, Aldous Huxley, Frédéric Joliot-Curie, Irène Joliot-Curie, Bertolt Brecht, … izan ziren. Kongresuak anti-amerikartzat eta komunisten aldeko ukitua izan zuen. Propaganda aparatuaren ekintza izan zen.

1949an, bertako agintariek Wrocław hondatzeko eraiste eta “garbiketa” prozesu planifikatu bat indarrean jarri zuten, ofizialki “berrerabilitako adreiluen” biltzea zelarik. “Erreklamatutako” eraikuntza materialak, hots, adreiluak Varsoviara, Nowa Hutara eta beste hirietako eraikin-guneetara igorri zituzten. Zalantzarik gabe, 1949tik 80. hamarkada arte, demaseko eraisteak agintari zentralaren baimenarekin egin ziren, izan ere Wrocław zuen metropoli-izaera germaniar ezabatzea beharrezkotzat jo zuten agintari komunistek. Baina, kontraesana badirudi ere, hondakin itsasoaren erdian bere biztanle berriek 1946an sortutako Wrocław Berreraikitze Nagusiaren Bulegoak gainbegiraturik eliza historikoak eta erabilera publikoko eraikinak berreraikitzeari ekin zioten. Lehendabizi eraikin gotikoak berreraikitzen hasi ziren, nolabait Piast errege-dinastiaren testigantza ziren, eta ondorioz, Wrocławeko afiliazio poloniarrari indarra ematen zioten. Ostera, Agintari poloniarrek Wrocław Berreraikitze Nagusiaren Bulegoak erakunde gisa eramaten zituen “iniziatiba pribatuak eta elizen berreraikitzea” bertan behera utzi zuten. Hala ere, 1953an, Wrocław gune historikoaren berreraikitzea eta planifikatutako garapena abiatu zuten.

Poloniarrek ere euren Memoria Historikoaren Errekuperazioaren prozesua bizi izan dute komunismoa agintetik irten ondoren. Bigarren Mundu Gerran indar alemanen kontra borrokatu zuten Armia Krajowa (AK - “Herri Armada”), Wolność i Niezawislość (WiN - “Askatasuna eta Subiranotasuna”) eta Narodowe Sily Zbrojne (NZS - Armada Indar Nazionalak) taldeetako partaideek arrazoi desberdinak direla medio, agintari komunisten partetik mehatxua eta jazarpena jaso zuten. AK taldeak esaterako, erbestealdian zegoen gobernu poloniarrarekin lotura sendoak izan eta ondorioz estatu poloniar komunista berriaren kontrako oztopo izateagatik jasan zituen. 1944-1956 tartean, AK-ko partaide edo laguntzaile izateagatik Polonia osoan milaka lagun atxilotu eta fitxatu zituzten, lagun askok 10 urte baino gehiagoko kartzela zigorra jasoz. Atxilotutako asko gulagetara bidali zituzten, edo exekutatuak izan zein desagertutzat eman ziren. Józef Franczak “Lalek”, AK-ren azken partisanoa 1963an Polonia ekialdean segada batean hil zuten. Wrocław hiria hauentzako aterpe bilakatu zen. Sufrimenduzko berrogei urtez, gudari izandako lagun ugari isilpean mantendu ziren.

Agintarien jazarpena jasotako beste talde bat Katin basoan lepatzean tiro banaz eraildako 22.000 ofizial poloniarren emazte eta seme-alabak izan ziren (horietariko asko Siberiara deportaturik izan ziren, lan egitea eta goi-mailako hezkuntza zein pentsioak jasotzea debekatu zitzaien). Gizarte poloniarraren aurrean lagun eta anaia abegikor gisa ageri ziren Sobietarren aurrean, 40 urtez ofizialki isildutako Katingo sarraskia isilik mantendu behar izan zuten. Horietariko batzuk Wrocławera eraman zituzten. Katin basoan hildakoen omenezko estatua Odra ibaiaren ondoan kokaturik dago.

Kulturaren berpizkundea

Gerra-osteko garaietan bertako bizilagun berriek kulturaren aldeko gogo eta grina sutsua erakusten hasi ziren. Txarrago ezin zitekeen egoeran, erabat hutsetik hasitako bizitza kultural poloniar oparo baten sorkuntza mirarigarria izan zen. Sei urteko Gerra izan ondoren hezkuntza gosea amaiezina zen. Askotan, erdi eroritako auditorioetan emandako antzezpen dramatiko, opera-emanaldi, zein kontzertu sinfonikoen maila eta eskaintza sekulakoa zen.

Dena dela, hirian gertatutako benetako pizkundea joan den mendeko 60. hamarkadan gertatu zen. 1962tik 1967ko tartean, hiriaren kultura-indarra dela medio, baina baita beste zenbait arrazoi probetxuzko eta politikoengatik ere, Wrocław “modako” hiria bihurtu zen. Silesia Beheko hiriburua jende ugarik bisitatu zuen… delegazio desberdinak, ofizialak, dozenaka joaten ziren kazetariak, lanbide honetako izarrak ere barne. 1966an hain zuzen, egun oraindik ospatzen den Wratislavia Cantans (Oratorio eta Kantata Musikako Jaialdia) lehen aldiz ospatu zen. Hiria kultura-eraberritze prozesu emankorretik igaro zen eta bertako biztanleek komunismoak zein Sobiet Batasuneko opresiotik ihesbidea aurkitu zuten.

Poloniak kristau-bataioa 966. urtean jaso zuen. Mila urte geroago, agintari komunistak eskura zituzten ahalegin guztiak egiten ari ziren Elizaren kontra Poloniarren identitate nazionalean eragitearren. 1966an, Wrocławeko agintariek –baita beste hirietakoak ere– Poloniar estatuaren 1000. urteurrena ospatu zuten; Elizak ordea, Polonia kristautzearen mila-urteurren erlijio-ekitaldiak antolatu zituen.

Gerraren ostean, juduak, Juduen Fedearen Kongregazioan elkarturik, dagoeneko poloniarra zen Wrocławeko biztanleriaren bigarren talde etniko handiena bilakatu ziren hogei bat mila lagunekin. Sinagoga bat zuten, euren hilerria (Lotników kalean), eta baita hiltegia ere non kosher hilketa errituala egiterik zuten. Baina juduen jasandako sufrikarioa ez zen 1945ean amaitu, are gehiago, 1968an ere gauzatu zen. Israelgo estatuaren sorrerarekin, Poloniako hiri nagusietatik (Varsovia, Gdansk, Wrocław…) egotzi zituzten eta horren ondorioz euren kopurua izugarri jaitsi zen.

1980. hamarkadako hasieran, Solidarność-en (“Elkartasuna”) sindikatuaren hastapenetan, Wrocław makro-erregio indartsu baten bihotza bihurtu zen, Polonian sindikatuetan parte-hartze eta kidetzan bigarren hiri handiena hain zuzen. Sindikatuek gizarte kontzientzia piztuarazteko ahalegin oso ausart eta eraginkorra egin zuten. Hau nagusiki, sindikatuen prentsaren bidez gauzatu zen, media ofizialaren monopolioa apurtu baitzuen, eta nahiz eta ahultasun batzuk bazituen ere mugimendu autentikoa izan zen.

1981eko abenduaren 13ko egunsentian, Poloniako beste hiri guztietan gertatu bezala, tankek tranbien tokia hartu zuten Wrocławeko kaleetan. Solidarność-eko 400 buruzagi atzeman zituzten. ZOMO (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej - Erreserban Motorizatutako Herritarren Milizia) segurtasun polizia-paramilitarrak Solidarność-en eskualdeko bulego nagusiak suntsitu zituen. Jaruzelski Jeneralak gerra-legearen egoera deklaratu zuen. Gerra-legeak 1983ko uztailaren 22ra arte iraun zuen.

Baina erregimen komunistaren kontrako mugimendua dagoeneko ehuntzen ari zen bertako gizartean. 1987an lehendabizikoz, Wrocławek herriaren kausaren aldeko emandako ekarpenik originalena azaldu zen –Alternatiba Laranja. Parodiak eta Absurdoaren Antzerkiak erreputazioa zuen hiri batean, artearen historia ikasten ari zen ikasle adoretsu batek, Waldemar Frydrychek (1953an jaioa), –‘alkate’ estilo propio erakutsiz– agintari diktatorialak jokoz kanpo uztearren barregarri uzteko ideia izan zuen.

Baina herriak erregimen komunistaren aurka Elizaren sostengua izan zuen, eta poloniarrentzat Juan Pablo II.a Aita Santua, esperantzaren pelegrina, erlijio-agintari bat baino gehiago izan zen. 1982ko uztailean, Juan Pablo II.ak Wrocław bisitatu zuen Polonian egiten ari zen 2. bisitaldian eta atari zabalean 700 mila entzule gogotsurentzako meza eman zuen.

Berlingo harresia erori ondoren, hiriaren lehen udal-hauteskunde demokratikoak 1990an egin ziren.

1997ko maiatzean, Juan Pablo II.a Aita Santuak Wrocławen egindako 2. bisita burutu zuen. Helburua, 7 mila sinestunek parte hartuko zuen Nazioarteko 46. Kongresu Eukaristikoa zabaltzea izan zen. Oraingo bisitaldian, tonua askoz ekumenikoago izan zuen. Hala ere, Aita Santuak Orbis estadioan emandako sermoiaren gai nagusia ‘Askatasuna’ izan zen.

Ibaiaren ondoan izateak ez du beti onurarik ekartzen. 1997ko uztailaren 9an hasi eta Wrocław hiriak zein inguruko herriek Odra ibaiaren uholde handia jasan zuten. Uztailaren 11, ostiraleko arratsaldean, Opatowice urak harturik zegoen, eta larunbatean zehar Olawa, Siechnice, Kotowice, eta Radwanice urpean gelditzen hasi ziren. Kozanów auzoa ere uren azpian geratu zen –unerik kritikoenetan, urak 2-3 metroko garaiera hartu zuen. Wrocławen ez zegoen edateko urik. Ostrów Tumski salbatzeko ahalegin ikaragarriak egin ziren. Hilaren 13an, igandean, hiriaren ia heren bat uren azpian zegoen. Jendea etxe barruan inkomunikaturik geratu zen. Jateko eta edateko ura helikoptero bidez banatu ziren. Uztailaren 14an uholde-urek pixkanaka beherantz egiten hasi ziren. Astebete geroago, Wrocławeko biztanleek oraindik ura husten ari ziren. Uholdea jasandako lurraldeetan larrialdi-egoera deklaratu zen, eta egun haietan uholdeak 56 lagun hil zituen. Gaur egun zenbait kaletako paretetan urak iritsitako maila markaturik dago.

2000. urtean, Wrocławek milurteko urteurrena ospatu zuen.

Zientzia eta kulturan aitzindaria

Breslau/Wrocław historian zehar zientzia, arte eta kultura arloetan aitzindaria izan den hirietako bat izan da. XX. mende hasieran alemanera zientziaren lingua franca izanik, 10 Nobel Sari emandako hiria da fisikan, kimikan, medikuntzan, ekonomian eta baita literaturaren esparruan ere.

Breslau hiriarekin harreman zuzena izandako beste zientzialari ospetsuetako bat Aloysius "Alois" Alzheimer dugu. 1912an Breslau hiriko unibertsitateko psikiatria irakasle izendatu zuten. 1915eko abenduko erdialdean ordea, 51 urte zituela, unibertsitaterako bidean trenean gaixorik sentitu ondoren zendu zen Behe Silesiako hiriburuan.

Wrocław XXI. Mendean

XXI. mendean, 6 milioi lagunen lekualdatzeak sortutako zauriek oraindik sendatu gabe jarraitzen dute. Alemaniako CDU alderdiko Erika Steinbach politikariak zuzentzen duen Bund der Vertriebenen (BdV) Erbesteratuen Federazioak Europa erdialde eta ekialdeko lurraldeetatik alde edo bota egin zituzten alemaniar etniako biztanleen interesen alde egin du. Federazio honen laguntzarekin, hainbat alemanek Wrocławen zein Poloniar lurraldean kokatzen diren arbasoen etxeak errekuperatzen saiatu dira. Eskriturak berregin gabe zituzten etxeen birjabetzea lortu dute.

Egun Wrocław industria eta ekonomia eragin eta garrantzia handienetako hiria da Polonian, eta bigarrena da Varsoviaren ostean. Bertan kokatuak dira Europa eta mundu osoko multinazional nagusietako fabrikazio- zein garapen- plantak (etxetresnen fabrikazioak pisu handia duelarik)… hala nola, Volvo, Toyota, Bosch, LG Electronics, 3M, HP eta Whirlpool enpresenak bertan kokatuak dira, baita bertako teknologia parkean IT, bioteknologia zein industria farmazeutikoko hainbat enpresa ere.

Aspaldidanik, euskaldun askori ez zaigu ezezaguna hiria, izan ere euskal enpresak 1999an hasi ziren bertan kokatzen; geroago, ezagunago egin da 2016. urtean Europako Kultur Hiriburutza izateagatik. Bertaratutako lehen enpresa, Fagor Etxetresnak Elektrikoak Koop. Elkartea izan zen bertako FagorMastercook S.A. erosiz. Haren ondoren MCC zein kanpoko beste hainbat euskal kooperatiba eta enpresa etorri dira Wrocławera zein inguruetara, hala nola Coinalde Polska Sp. z o.o., Eika Polska Sp. z o.o., Embega Polska Sp. z o.o., Tabiplast Sp. z o.o. (Industrias Tajo S. Coop.-en filiala) eta Panelfisa Polska Sp. z o.o. … Hirian urte batzuz SPRI-k (Euskal Autonomi Elkarteko Industria Birmoldaketarako Elkarteak) euskal enpresen nazioartekotzearen laguntzeko eta Polonian kokatzeko Euskarri Wrocław bulegoa irekita izan zuen. Polonia zehar bestalde euskal enpresa gehiago kokatzen dira.

Kultura eskaintza bestalde zabala da hirian. Wratislavia Cantans Jaialdiaz gain, beste kultur ekintza ugariren artean, Aktore abeslarien Jaialdia, Antzerki Irekiko Nazioarteko Jaialdia, Katedralaren Irlako Gauak eta Nazioarteko Marrazki Hiru Urtekoa nabarmendu ditzakegu.

Iragan alemaniarra bere egiteko gai izan da Wrocław, izena eta izan indartuz. Miasto spotkań da hiriaren lema, “Elkargunerako hiri”. Behe Silesiako Veneziaren historiari eta orainari erreparatuta, lema aproposa, dudarik gabe.

[<<]