Argazkiak
Wroclaweko monumentu eta eraikinen arkitektura
Wroclaweko Arkitektura ezin da guztiz ulertu bere Historia iraganerantz begiratu gabe egiten bada; mendeetan zehar erreinu eta erregimen politiko desberdinek gobernatu dute hiria (Poloniarra izan zen 1000. urtearen inguruan, txekiarra 1335ean, Habsburgotarren dinastia austriarrekoa 1526an, prusiarra 1741ean eta poloniarra berriz baina Komunismoaren azpian 1945etik aurrera): estilo arkitektoniko desberdinak (gotikoa, errenazentista, barrokoa, ...) gehituak izan dira bere eliza, eraikin, parke, zubietan mende hauetan zehar ... Bigarren Mundu Gerrak sortutako erabateko suntsiketara eta Armada Gorriak Festung Breslau garaituz egindako sarrerara arte. Erregistratutako 30.000 eraikinetatik, soilik 8.400 geratu ziren zutik Gerra amaitzean.
Baina Wroclawen berreraikitzeak ez zuen ekarriko aurreko Breslauren kopia zehatzera itzultzea. Hiriko erregimen komunista gobernatzaileak 'polonizazio' eta 'de-germanizazio' politika intentsiboa eman zuen, hiriaren eraikinen historiaren berrinterpretazioa, berreraikitzea (sarritan kanpoaldeko aldaketarekin) eta suntsiketa ekarri zituelarik.
Hala ere, arkitektura gotikoa arreta bereziarekin zaharberritu zen, eraikin barrokoez gain, Habsburgotarren erregela katolikokoak baitziren eta estimu onean, garai kulturaniztuneko ordezkari gisa onartu zituzten. Poloniar, austriar eta gutxienez Silesiako eskualdeko estiloko ez zen oro sarritan ez zaindua edo hondatua izan zen. Horrela, erregimen komunistak XIX. zein XX. mendeetan zehar altxatutako hiriko eraikin oro berreraikitzeari uko egin zion, izan ere etorkizuneko belaunaldietarako nolabait Alemaniako Erregimenaren ondasun arkitektonikoa ikusgai mantenduko zuten: garai honetako txalet-blokeak eta eraikin publikoak, biltegiak, eraikin industrialak, XX. mendeko 2. hamarkadan zeharreko abangoardia arkitektoniko sortzailearen adibide garrantzitsuak, biztanleak inguratzen zituzten eraikin gehienak sartzen zirenak, euren Alemaniaren iragan alemaniarrengatik erretiratu zituzten eta historia zehatz bat falta zitzaiela eman zuten.
Poloniako Oroimenera Itzuliz, hiriaren historiari buruzko eta gidaliburu turistikoak monumentu arkitektoniko poloniarreko mota askotako sarea sortu zuten, batez ere Erdi Aroko eraikinak sartuz, baita herrialdearen historiaren beste erregistro batzuetako kide zirenak ere.
Honela, berreraikitzeko edo zaharberritzeko beste eraikin batzuk argi eta garbi euren jatorrizko estilotik erretiratuta izan ziren: adibidez, alde zaharrak itxura barroko izugarria jaso zuen, guztiz desberdina gerra arteko aldian zuenarekin konparatzen badugu. 'De-germanizazio' prozesuak Alemaniako mirariz gerratik zutik atera ziren monumentu zibil guztien suntsiketa ere ekarri zuen, baita epitafio eta elizetan, mende askotako antzinatasuna zuten inskripzioak ezabatzea, hain zuzen. 1970 eta 1972 bitartean Wroclawen Alemaniako hilerri ez judu guztiak hondatu ziren.
Zenbait salbuespen hala ere mantendu ziren, Jahrhunderthalle (gaur egun 'Mendeurreneko Areto' gisa ezagutzen dena), Merkatuko Eraikina edo Renoma eraikina. Hauek Hala Ludowa (“Herriaren Aretoa”), Hala Targowa edo Powszechny Dom Towarowy para Renoma (kolokialki PDT) izenekin berrinterpretatu ziren, PRL-ak beraz onartuz eta erregimen komunista berriak onartuta. Gaur egun Jahrhunderthalle-k bere aurreko izena berreskuratu du poloniarrez, Hala Stulecia baitu izena.
Bitartean, agintari komunistak ekitaldiak antolatzen hasi ziren eta monumentuak eraikitzen hiriak herrialdearekiko zituen mendetako loturak nabarmentzeko eta Polonia Berri eta Kementsuaren loriak nabarmenduz: Intelektualen Nazioarteko Kongresua (1948ko abuztuaren 25etik 28ra egina) hirira Pablo Picasso, Graham Greene, Bertolt Brecht eta Irene Joliot-Curie ekarriz ...), Iglica-ren (Hala Stulecia-ren ondoan) eraikuntza, Berreskuratutako Lurraldeen Erakusketa (eskualdearen historiaren berrikustera zuzendutako Alemaniaren kontrako ikuskizun handia)... Erakusketa berez arrakasta itzela frogatzeko helburua zuen. Boleslaw Bierut Presidenteak ofizialki inauguratua, 1,5 milioi bisitari baino gehiago erakarri zituen, gehienak agitatutako erakustaldi abertzaleek miretsita geratu zirelarik.
Hala ere, 1948ko urriaren 31n erakusketari amaiera eman zitzaionean, Wroclaw ia ahaztuta geratu zen. Bisitatu zuten ospe handiko eta izen handiko pertsonarik gabe, berreraikitze-ahaleginak ahitu ziren eta hiria Varsoviako hiri hornitzaile bat bihurtu zen. Erakusketak Wroclaw benetako hiri poloniar handi bezala bultzatzeko ahalegin handia egin bazuen, goiko agintariek modu pribatuan era diferentean pentsatzen zuten eta 1948tik aurrera euren asmo nagusia suntsitutako Varsovia hiriburua eraikuntza-materialez hornitzekoa izan zen. Egunero 200.000 adreilu Wroclawetik irtengo ziren, gero 1 milioiko zifra harrigarrira arte haziko litzatekeen kopurua hain zuzen. Gerratik zutik atera ziren eraikin historikoak eta lehen galbahe batean ere zutik irauteko aukeratzera heldu zirenak ere ez ziren libratu, zenbait txosten batzuek ere hiriko harresien tarte zaharrak (babeserako harresiak) Varsoviako berreraikitze programari laguntzeko eraitsi zirela diotelarik.
Baldintza hauek emanda, Wroclawek leku anonimoa, herritar poloniarren gehiengoaren buruan atzerriko leku gisa izaten jarraitu zuen. Bigarren Mundu Gerraren Erregimen Komunistak lehen bultzatutako berreraikitzeko eta makillaje arkitektonikoko politiken aurka, Wroclaweko Unibertsitateko filologo poloniar Andrzej Zawadak, ondorengo testua idatzi zuen XX. mendearen azken hamarkadan:
"Wroclaw oroimena ebaki zaion hiria da. Harekin zailtasunez ohitu nintzen bere ahultasunak oztopatzen eta mintzen ninduelako bere izkinetako bakoitzean. Ezin izango zinateke Wroclaweko kaleetatik ibili horri erreparatu gabe...
Bada, horregatik ona da Europako edozein hiritan zehar paseo bat egitea, non iragana ez den soilik ezkutatzen baizik eta turista guztiei ere jakitera ematen zaien hari buruz. Wroclaweko iragana estalia izan zen, familia onenetan kide baten jatorri iraingarria ezkutatzen den modu berean.”
Gerra Hotzean zeharreko Bloke Sobietarreko herrietako hiri-plangintza arrazoi ideologikoek, politikoek, sozialek eta ekonomikoek ere eman zuten. Mendebaldeko herrietako hiri-garapena ez bezala, estilo sobietarrerako plangintzak sarritan hirien birmoldaketa eta berdiseinatze osorantz jotzen zuten, kontrolatutako eta zentralizatutako garapen era bat eta eraikuntza sinplifikatutako metodoak ezarriz.
Plangintza komunistak birtualki berdin-berdinak ziren kalitate baxuko hiri-blokeen eta hiri eta herri desberdinetan zehar altxatutako etxe txikien eraikuntza eragin zuen. Bloke-dorreak masiboki hirian zein haren inguruan altxatu ziren, Kozanów-eko urbanizazioa adibide den bezala. Gaur egun, Wroclaweko auzo desberdineko bloke garaiek euren artean berdin-berdinak direla ematen dute; bi isuriko teilatua duten etxe alemaniar zaharrak errazki antzematen dira, forma kubikoko etxe komunistak herri hurbilekiko hiriaren mugetan lerrokatzen dira... eta zubiekin eta eraikin historikoekin, baita XXI. mendeko zubi modernoekin eta etxe orratz altuekin partekatzen dituzte ingurua.
Hiriaren historia berria gorabehera, Wroclawek oso arkitektura aberatsa izaten jarraitzen du, eta Poloniako hiriburu nagusietakotzat hartzen da. Hiriak estilo ugarietan eginak ditu bere eraikinak, erromanikoa, gotikoa, errenazentista, barrokoa, klasikoa, modernista, postmodernista, baita beste estilo arkitektoniko fin batzuk gehiago ere. Bisitatzea merezi du! Gozatu!